Świda Andrzej (1905—1995), salezjanin, historyk.
Ur. 23 III w Maleczu (pow. prużański) w rodzinie ziemiańskiej, był najstarszym z sześciorga dzieci Tadeusza, starosty w Prużanach, i Julii z Zawadzkich. Po śmierci matki ojciec ożenił się z Eugenią Krzywcówną.
Ś. uczył się początkowo prywatnie, a od r. 1919 w Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie, skąd w r. 1920 przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie 27 V 1924 zdał maturę w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. Mikołaja Kopernika. Dn. 29 IX t.r. podjął studia chemiczne na Wydz. Filozoficznym UJ, które od października 1925 kontynuował na Uniw. Pozn. Od r. 1926 dodatkowo studiował w Prywatnym Inst. Sztuk Pięknych w Poznaniu; w tym okresie ukończył też kurs fotografii. W r. 1929 wstąpił do Tow. św. Franciszka Salezego (salezjanie) w Czerwińsku. Po uzyskaniu absolutorium na Uniw. Pozn. przeniósł się w maju do Oświęcimia, po czym odbył nowicjat w Czerwińsku i 16 VII 1930 złożył tam pierwsze śluby. Skierowany na praktykę pedagogiczno-duszpasterską (asystencja) do Małego Seminarium Duchownego w Lądzie (pow. koniński), uczył tam chemii, fizyki, rysunku, historii sztuki i nauk przyrodniczych. Równocześnie uzupełniał prywatnie studia filozoficzne i 17 VII 1933 złożył profesję wieczystą. T.r. podjął studia teologiczne w Salezjańskim Inst. Teologicznym w Krakowie. W serii „Kłosy z Bożej Roli” opublikował anonimowo broszury Piotr Jerzy Frassati (W. 1937) i Święta Teresa od Dzieciątka Jezus (W. 1937). Dn. 24 VI 1937 w Krakowie przyjął święcenia kapłańskie z rąk krakowskiego bp. pomocniczego Stanisława Rosponda. Przeniesiony do Poznania, pracował jako katecheta, a 12 XII 1938 uzyskał na Uniw. Pozn. stopień magistra z zakresu chemii na podstawie pracy Reakcja benzydynowa wodorotlenków i tlenków żelazowych (Arch. UAM, sygn. AUAM 24604), napisanej pod kierunkiem Alfonsa Krausego. Następnie został skierowany jako katecheta do Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej w Schronisku Fundacji im. Księcia Aleksandra Lubomirskiego w Krakowie, a latem 1939 do placówki salezjańskiej w Oświęcimiu.
Po wybuchu 1 IX 1939 drugiej wojny światowej uciekł Ś. przed nadchodzącym frontem do Małopolski Wschodniej, wkrótce wrócił do Oświęcimia, a w styczniu 1940 wyjechał do Włoch. Krótko pełnił funkcje wychowawcy i korepetytora polskich alumnów w studentacie teologicznym w podturyńskim Bollengo, po czym pracował jako nauczyciel chemii i fizyki w Lanuvio koło Rzymu. Po wkroczeniu latem 1944 wojsk alianckich został skierowany do zarządzanych przez salezjanów rzymskich Katakumb św. Kaliksta, gdzie m.in. był przewodnikiem polskich żołnierzy. Wydał anonimowo broszurę Sługa Boży ks. August Czartoryski (Rzym 1944). Dn. 20 X t.r. zgłosił się do polskiego duszpasterstwa polowego, 1 XI otrzymał nominację na «kapelana czasu wojny» w randze kapitana i 11 I 1945 został skierowany na południe Włoch do obozu II Korpusu Polskiego w Alessano. Uczył tam religii, chemii i fizyki w ramach kursów maturalnych nr 1, opiekował się Sodalicją Mariańską i był redaktorem jej pisma „Sodalis Marianus”. Po likwidacji obozu latem 1946 został przeniesiony do Wielkiej Brytanii i w obozie Cannon Hall (Barnsley) uczył na kolejnym kursie maturalnym.
Na początku marca 1947 wrócił Ś. do Polski i objął funkcje nauczyciela fizyki, chemii, rysunku i matematyki, a 23 IV t.r. także dyrektora w salezjańskim Prywatnym Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Twardogórze (pow. sycowski). Po likwidacji szkoły przez władze otworzył tam w r. szk. 1948/9 Niższe Seminarium Duchowne. Od września 1949 był proboszczem w Lubinie i od 24 I 1951 dyrektorem tamtejszego domu salezjańskiego; pełnił też funkcję dziekana lubińskiego. Do r. 1950 uczył religii w okolicznych szkołach podstawowych i zainicjował odbywający się w dn. 29 VI — 12 VII t.r. w Rudnej (pow. lubiński) kurs katechetyczny. Nie uznał legalności wyboru na wikariusza kapitulnego archidiec. wrocławskiej związanego ze ZBoWiD i Ogólnopolskim Komitetem Obrońców Pokoju ks. Kazimierza Lagosza, toteż po zniesieniu 5 II 1953 dziekanatu lubińskiego został zwolniony z funkcji dziekana (15 II) i proboszcza (31 VII) oraz usunięty z archidiecezji (17 XI). Pod koniec t.r. objął funkcję kustosza (przed władzami występował oficjalnie jako «kuracjusz») przy kościele filialnym w Przyłękowie (pow. żywiecki) w archidiec. krakowskiej i przyczynił się do budowy tamtejszego domu zakonnego. Był inwigilowany przez funkcjonariuszy lokalnych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego.
Po przełomie politycznym w r. 1956 został Ś. w r.n. dyrektorem Salezjańskiego Inst. Filozoficznego (studentat filozoficzny) w Oświęcimiu i wszedł w skład Rady Inspektorialnej inspektorii św. Jacka. Opracował maszynopis Zarys dziejów Towarzystwa Salezjańskiego (Oświęcim 1959, wyd. następne, Kopiec 1965, 1970). W r. 1960 objął obowiązki mistrza nowicjatu w Kopcu koło Częstochowy, a także stałego wizytatora dwóch polskich eremów kamedulskich (na krakowskich Bielanach i w Bieniszewie w pow. konińskim) oraz kuratora Córek Maryi Wspomożycielki (siostry salezjanki) w Polsce. Ponadto w l. 1962—74, dojeżdżając raz w miesiącu do Warszawy, prowadził wykłady o roli magistra nowicjatu w Prymasowskim Studium Życia Wewnętrznego (od r. 1967 Sekcja Teologii Życia Wewnętrznego w Akad. Studium Teologii Katol.) przy Metropolitalnym Seminarium Duchownym. Dn. 14 VII 1965 został inspektorem inspektorii św. Stanisława Kostki z siedzibą w Łodzi (funkcję objął 15 VIII t.r.); zainicjował tam posoborową odnowę życia zakonnego. W Aleksandrowie Kujawskim przewodniczył 29 VIII 1966 pierwszemu zjazdowi salezjańskich misjonarzy rekolekcjonistów. Przyczynił się do otrzymania w r. 1967 przez salezjański kościół w Czerwińsku tytułu bazyliki mniejszej. W kwietniu 1968 władze odmówiły mu zgody na wyjazd do włoskiego Como na europejski zjazd inspektorów. W l. 1968—71 był delegatem Generała Alojzego Ricceri dla polskich sióstr salezjanek. Poparł zorganizowanie w dn. 17—18 V 1969 w Łodzi pierwszego festiwalu pieśni, piosenki i twórczości religijnej «Sacrosong». Ze względu na stan zdrowia i chęć umożliwienia następcy uczestnictwa w kapit. generalnej w Rzymie został w r. 1970 na własną prośbę zwolniony z obowiązków inspektora na rok przed upływem kadencji.
W l. 1971—2 pełnił Ś. funkcję dyrektora domu oraz wykładowcy teologii życia wewnętrznego w Wyższym Seminarium Duchownym w Lądzie. Od r. 1972 był archiwistą inspektorialnym w Łodzi, a od r. 1986 w Warszawie. Na sesji poświęconej 75-leciu salezjanów w Polsce wygłosił 8 V 1974 w Lublinie okolicznościowy referat, a w księdze „75 lat działalności salezjanów w Polsce” (Ł.—Kr. 1974) opublikował artykuły: Salezjańskie szkolnictwo w Polsce (zarys) oraz Salezjańskie duszpasterstwo na ziemiach zachodnich i północnych 1945—1970. Napisał książki: Towarzystwo Salezjańskie. Rys historyczny (Kr. 1984), Inspektorzy polskich prowincji salezjańskich (W. 1989—91 I—IV), Misyjna spuścizna świętego Jana Bosko (W. 1990) oraz Droga do samodzielności polskiej prowincji salezjańskiej (W. 1990). W salezjańskich periodykach „Seminare” i „Nostra” oraz w serii „Chrześcijanie” publikował życiorysy salezjańskich świętych i kandydatów na ołtarze. W Łodzi w r. 1985 napisał Okruchy własnych wspomnień (mszp. w Arch. Salezjańskim Inspektorii Warsz. w W.). Zmarł 19 II 1995 w Warszawie, został pochowany 22 II na cmentarzu Bródnowskim. Był odznaczony brytyjskimi medalami 1939—1945 Star i Italy Star.
Banaszak M., Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1978—1979, W. 1985; Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1944—1970, W. 1977 II; Słown. pol. teologów katol., IX (bibliogr. prac); Spis duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego w Polsce 1979, P.—W. 1979; toż za r. 1985, P.—W. 1985; Żmud a R., Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1975—1977, W. 1982 I—II; toż, za l. 1982—4, W. 1997 I—III; Żmuda R., Latawiec P., Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1980—1981, W. 1989 II; — Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, L. 1982; Gabrel A., Niezwykły, zwyczajny… Ksiądz Andrzej Świda, W. 2007; Kant B., Polscy salezjanie na misjach, W. 2005; Księga jubileuszowa 50 lat Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie nad Wartą (1952—2002), Ląd 2002 s. 64; Krawiec J., Działalność duszpastersko-wychowawcza salezjanów w Oświęcimiu na Zasolu 1916—1983, Kr. 2013 s. 70; tenże, Powstanie Towarzystwa św. Franciszka Salezego oraz jego organizacja i działalność na ziemiach polskich, Kr. 2004 s. 87—92, 109, 111, 113, 115—17, 121, 123—4, 126—7, 134, 138—40, 142—3, 145, 148—9, 151—4, 156, 158—60, 165, 173—4, 178, 180—1, 190, 192—3, 196, 202, 204—5, 207, 211, 214—15, 219, 221—2, 230, 233, 236, 240—5, 251—2, 255—72, 275, 277—81, 285, 287—9, 292, 297, 394, 397—8, 405—6, 415, 499, 511, 524 (fot.); Pietrzykowski J., Rozwój polskojęzycznej historiografii salezjańskiej, „Seminare” T. 33: 2013 s. 303—4; tenże, Salezjanie w Polsce 1945—1989, W. 2007; tenże, Salezjańskie środowisko historyczne, w: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, L. 2007 VI 137; Wesołowski M., Duszpasterstwo w II Korpusie gen. Władysława Andersa, Kielce 2004; Wieliczko M., Ks. dr Artur Słomka SDB, duszpasterz na emigracji, „Studia Polonijne” T. 26: 2005 s. 144; Zamiatał a D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945—1989, Kielce 2009 I; Żurek W., Salezjańskie szkolnictwo ponadpodstawowe w Polsce 1900—1963. Rozwój i organizacja, L. 1996; — Słomka A., Na włoskiej ziemi, w: Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, W. 1984; — „Roczn. Liter.” 1982 (1988); — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1995: „Biul. Salezjański” nr 375, „Pro Memoria” nr 3 (Z. Malinowski), „Tyg. Powsz.” nr 10; — AP w Ł.: Wydz. ds. Wyznań, sygn. 1534 (charakterystyka Ś-y), sygn. 1593 (spraw. z festiwalu «Sacrosong 69» w Ł., 19 V 1969); Arch. Salezjańskie Inspektorii Warsz. w W.: Akta osobowe; Arch. UAM: sygn. AUAM 103c/2337 (teczka studencka); Arch. UJ: sygn. S II 515, sygn. WF II 413; B. Jag.: rkp. Przyb. 146/05 (koresp. Anieli Pawlikowskiej); IPN w Kr.: sygn. IPN Kr 010/9242 (fot.).
Jan Pietrzykowski